نگاهی گذرا بر شخصیت والای شیخ الفقهاء آیت الله العظمی صافی گلپایگانی
- در پی تجلیل و تکریم از مقام علمی و معنوی مرجع عالیقدر جهان تشیع حضرت آیت الله العظمی حاج شیخ لطف الله صافی گلپایگانی مدظله العالی که در مراسم اختتامیه جشنواره بین المللی قرآن و حدیث جامعة المصطفی العالمیه با حضور رئیس مجلس شورای اسلامی و اساتید و فرهیختگان حوزه علمیه قم در مجتمع آموزش عالی امام خمینی شهر مقدس قم برگزار شد ، حجت الاسلام والمسلمین شیخ محمّد امیری سوادکوهی از نویسندگان و پژوهشگران جوان، در مقاله ای به تبیین شخصیت والای این مرجع عالیقدر پرداخت و چهره ی ماندگار شیخ الفقهای عصر را الگوی مناسبی برای مجامع علمی جهان اسلام معرفی کرد. متن این مقاله بدین شرح می باشد:
- بسم الله الرحمن الرحیم
- الحمدلله الذی جعلنا من المتمسکین بولایة مولانا امیرالمؤمنین والائمة المعصومین علیهم السلام والحمدلله الذی رفع درجات العلماء بأن جعلهم وراث الانبیاء و نواب الاوصیاء و فضل مدادهم علی دماء الشهداء.
- ازافتخارات و امتیازات والایی که مکتب نورانی اسلام بر سایر ادیان دارد و کمال و تمامیت شخصیت آدمی را بر اساس آن می سنجد و ارزش و اهمیت قابل توجّهی برای آن قائل است، مقام شامخ علم و عالم است که بی تردید می توان گفت که در هیچ مکتبی به این مسئله تا این حد بها داده نشده و به تکریم ازآن نپرداخته است، تاآن جا که فرمودند: «مدادالعلماءافضل من دماءالشهداء»1 .
- دین و آئینی که همه معارف و دانش ها و کمالات را در خود جای داده است و در آغاز بعثت حضرت خاتم الرسل ، جهان را به نور علم و دانش روشن و علوم و معارف و حقایق را در وجود نازنین حضرت رحمة اللعالمین جای داده و پس از شهادت آن حضرت، امت را ریزه خوار سفره ی با برکت و باکفایت حضرت صدیق اکبر و فاروق اعظم امیرمؤمنان علی علیه السلام نموده و عطش فقدان نبوت را با جرعه ای از اقیانوس بی کران ولایتش سیراب و جهل و ظلمت و تیرگی ها را از دنیا رهانیده تا پس از تابش یازده خورشید کوثری بر گرد محوری فاطمی، علم را به حقیقت و کُنه آن برسانند و به زندگی مفهوم و ارزشی دیگر بخشند.
- در عصر غیبت کبرای ولی دوران، قطب عالم امکان، ناموس دهر حضرت حجت بن الحسن العسکری عجل الله تعالی فرجه الشریف، فقهای دین مرجع شرعی و دینی جامعه هستند و بندگان خدا با مراجعه به علمای عدول حوائج خود را با ارشادات و راهنمایی های آن سلسله طیبه برطرف نموده و کسب فیض می نمایند و این مسیر نیز به امر ناحیه مقدسه علی ساکنهاآلاف التحیه والثناء به شیعیان ابلاغ شده است که: و اما الحوادث الواقعه فارجعوا فیها الی رواه حدیثنا فانهم حجتی علیکم وانا حجه الله 2 ؛ در رویدادهای پیش رو به اهل خبره ی حدیث و علمای اخلاق و آداب اسلامی مراجعه نمایید که آنان حجت من نسبت به شما بوده و من حجت خدا بر همه می باشم.
- در این بین و در میان ستارگان پرفروغ فقاهت و مرجعیت که هر کدام به نوبه ی خویش چراغ راهنمای هدایت و سعادت بشریت می باشند، فقیه گرانمایه ای رخ عیان کرد که نزدیک به یک قرن در پرتو شعاع نور امام عصر ارواحنافداه ، علم و اخلاق و خدمت را با اخلاص تحسین برانگیزش پیوند زد و به رخ مدعیان کشانید.
- مرجع عالیقدر جهان تشیع ، شیخ الفقهاء حضرت آیت الله العظمی حاج شیخ لطف الله صافی گلپایگانی مدظله العالی ، فقیهی جامع ، محققی متتبع و متعبدی روشن ضمیر می باشند که محضر علمی و معنوی ایشان برای عارفان به مقام علمی شان غنیمت و برای معاندان و مخالفان فرصتی است که بتوانند از صافی و صفا و زلالی این دریای با فضیلت بهره مند و از تاریکی ها و سرگردانی رهایی یابند.
- شخصیت با عظمت و گرانسنگی که معرفت و عرفان حقیقی را تنها در کلمات و ادعیه ی حضرات معصومین علیهم السلام، خصوصاً مناجات های امام العارفین، حضرت زین العابدین علیه السلام می بیند و راهی جز مرام و مسلک خاندان بیت رسالت نپیموده و غیرآنرا« غیر طریقنا اهل البیت»3 می پندارد و مرید و مراد پروریِ اهل توهّم و تخیّل که برچسب عرفان، بر نداشته های علمی شان می نهند را آفتی بزرگ برای جامعه ی علمی و اسلامی تلقی می کند.
- این فقيه اسلام شناس و انديشمند بزرگ معاصر که از دیار عالم پرورِ گلپايگان، قدم به صحنه هستى نهاده است، اولین گام های علمی خود را در محضر والد مکرمشان، عالم عارف مرحوم آيت اللّه علامه آخوند ملا محمّد جواد صافى قدس سره و بزرگان آن دیار آغاز نموده و پس از گذراندن مباحث ادبیات، کلام، تفسیر، حدیث، فقه و اصول تا پایان سطح در گلپایگان ، راهی حوزه علمیه ی قم و سپس نجف اشرف گردید و از اکابر علمی عصر از جمله حضرات آیات عظام: سید حسین بروجردى ، موسوی گلپایگانی، سید محمّد تقى خوانسارى، حجّت، صدر، شیخ محمّد کاظم شیرازى، سید جمال الدین گلپایگانى و شیخ محمّد على کاظمى بهره جست.
- هوش و استعداد فوق العاده و تلاش و جدیّت در امر تحصیل ، این شخصیت فرهیخته را مورد توجه و علاقه خاص اساتید بزرگ قم و نجف قرار داد تا آنجا که حضرت آیت الله العظمی آقای حاج شیخ محمدعلی کاظمی خراسانی رضوان الله علیه مقرر مرحوم محقق نائینی قدس سره و استاد آیت الله العظمی صافی در نجف اشرف، پس از عزیمت ایشان از نجف به قم، در نامه خود که در تاریخ یازدهم شوال فرستاده‌اند، ایشان را با عنوان والای « علم العلم و مناره » یاد کرده و معظم له را که نجف را ترک کرده بودند به نجف فرا خوانده و مرقوم فرموده‌اند: «مفارقت امثال سرکار از نجف اشرف و خلو جامعه علمیه از آن، موجب تاثر (است)، چون امروز جامعه علمیه حاجت به امثال سرکار دارد که استعداد ذاتی را با حفظ ظاهر و التزام به نوامیس شرع مطهر دارا و واجد هستید، علی هذا حتی المقدور اسباب حرکت را فراهم فرمائید. امید است بر عزم مراجعت باقی باشید و جدا سرکار را از حضرت حجة الاسلام آقای والد (دامت برکاته) تقاضا می کنم ».
- حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی مدظله العالی پس از بازگشت از نجف اشرف به شهر مقدس قم، بیش از پانزده سال حلقه نشین مجلس درس و بحث و اخلاق خورشید فقاهت شیعه و پیشوای دینی عصر، مرحوم آیت اللّه العظمى بروجردى قدس سره و نیز یکى از مشاورین ویژه و برجسته و از اصحاب خاص استفتاء آن بزرگوار گشتند و همواره مورد عنایت آن زعیم والا مقام بودند.
- از ویژگی های بارز شیخ الفقهای گلپایگانی که نقش مهمی در برجستگی و شخصیت علمی کم نظیرشان دارد، برخورداری ایشان از استعداد و نبوغ فوق العاده و قدرت فراگیری زیاد مطالب علمی است. تسلط فوق العاده ی آن فقیه عالی قدر بر مبانی اکابر علمی جهان اسلام، خصوصاً آیت الله العظمی بروجردی قدس سره ، در میان اقران خویش مثال زدنی است و با بهره هایی که از حوزه های علمیه نجف اشرف و قم برده اند و اشراف کاملی که به منابع علمی اسلامی دارند، به کتابخانه و دایرة المعارف بزرگ و متحرک فقه و کلام موصوف گشته اند که هر کسی از هر قشر و فکر و اندیشه ای از دریای فضائلشان بهره مند و مستفیض می شود ، این در حالی است که معظم له سالیان سال در کمال فروتنی و تواضع ، همواره خود را سرباز کوچک حضرت بقیت الله الاعظم ارواحنافداه می داند.
- این عالم ربانی با وجود آنکه سال ها واجد تمامی شرایط مرجعیت شیعه بودند، با خضوع و خشوع مثال زدنی شان کریمانه از آن گذشته و با ارتحال مرجع راحل حضرت آیت‌الله العظمی حاج سید محمد رضا موسوی گلپایگانی قدس سره، در آذر ماه ۱۳۷۲ ه. ش، بنا به تقاضاهای مکرر و اصرار پی در پی علما و مردم، بالاخره تصدی مرجعیت را پذیرفتند و اکنون به عنوان یکی از مراجع عمده، و ارکان اصلی حوزه علمیه قم، به شمار می‌رود.
- در توصیف شخصیت والای این مرجع والاتبار، همین بس که امام خمینی قدس سره در موارد مختلف، اندیشه ی فقاهتی و حضور مدبرانه و آگاهانه ی ایشان را در بطن مسائل مهم جاری، ارج نهادند و از همین روی ایشان را به ایفای نقش در شورای نگهبان که در آن زمان مهم‌ترین و آخرین مرکز تصمیم گیری درباره تأیید قوانین کشور و مطابقت آن با شرع و قانون، محسوب می‌گشت برگزیدند. امام خمینی در نامه مورخ ۲۲/ ۳/ ۶۵ خود به شورای نگهبان، آیت‌الله العظمی صافی را از «فقها»یی دانسته‌اند که «لیاقت و تعهدشان محرزست» و «در مدت طولانی خدمت، آشنایی وافر به مسائل جاریه دارند». و در جایی دیگر، درباره ایشان فرموده‌اند: «معظم له مورد علاقه اینجانب هستند».
- برای تحلیل گران امور تاریخی، نقش کلیدی آیت‌الله العظمی صافی در مقام فقیهی دقیق و خوش فکر و مشاوری امین و آگاه برای آیت‌الله العظمی گلپایگانی در طول ۳۲ سال مرجعیت پر افتخار آن مرحوم، نقشی ویژه و کاملا برجسته است. آن مرجع عظیم الشان در امور مهم سیاسی و اجتماعی با آیت‌الله العظمی صافی مشورت نموده و مسائل مهم فقهی را با معظم له در میان می‌گذاشتند؛ برای نظرات ایشان اهمیت قائل بودند، آرائشان را محترم شمرده و به آن توجه مخصوص می‌فرمودند.
- مرحوم آیت‌الله العظمی گلپایگانی قدس سره در نامه‌ای خطاب به دست اندرکاران اولین مرکز کامپیوتری تحقیقات و دایرة المعارف فقه اسلامی موسوم به «معجم فقهی»، آیت‌الله العظمی صافی را نمونه‌ای از «اکابر فقهای معاصرین» و «صاحبان مقام علمی شامخ» دانسته و به استفاده از وجود مغتنم و سرمایه ارزشمند علمی ایشان، تاکید می‌ورزند. در نگاه ژرف آیت‌الله العظمی گلپایگانی قدس سره که خود استوانه عظیم فقاهت و اسطوره تقوی و عدالت بود از آیت‌الله العظمی صافی با عنوان «مجتهدی مسلم و عادل» یاد شده است.
- مرحوم آیت‌الله العظمی حاج سید جمال‌الدین گلپایگانی نیز در اجازه ی اجتهاد آیت الله العظمی صافی گلپایگانی ایشان را با القاب: «العالم، العلم، العلیم، العلام، الفاضل، الکامل، الهمام، علم الاعلام، حجة الاسلام» یاد فرموده و ستوده‌اند.
- آیت الله العظمی صافی گلپایگانی از جمله محققان و متفکران اسلامی است که با تمام توان و با جدیت و پشتکار فراوان به دفاع از مبانی مذهب حقه ی تشیع پرداخته و با درک دقیق از شرایط و شناخت نیازهای زمان و آگاهی از شبهات، ابهامات و سؤالات نسل جوان، اقدام به پاسخگویی جامع و کامل آن نموده است، تا آنجایی که علی رغم کهولت سن و مشغله های فراوان، عمده ی نامه های اعتقادی جوانان را با قلم پدرانه ی خویش و با شرح صدر فوق العاده ای پاسخ می دهند. مرجعی حدیث شناس که در علوم نقلی و عقلی سرآمد روزگار بوده و حیات اهل بیتی شان حقیقتاً شگفت انگیز است.
- از آنجایی که این مرجع و اندیشمند خستگی ناپذیر در حوزه مباحث کلامی و فقهی از تبحر بالایی برخوردارند ، با تألیف بیش از 100 عنوان کتاب جامع و مفید ، در ابواب و سنین مختلف، ملجاء و پناهگاهی امن برای حقیقت جویان و تشنه لبان معرفت و انسانیت شده اند.
- آیت الله العظمی صافی گلپایگانی در آثار فقهی خود بسیار عالمانه به فقه و تفسیر آن وارد شده و آثار مناسبی در این زمینه تألیف کرده اند که نقطه ی قوت این آثار آن است که در آن بسیاری از مسائل فقهی را با قلمی روان پاسخ می دهند.
- مرحوم آیت اللّه العظمى بروجردى رضوان الله تعالی علیه نیز نظر به توانایى والاى علمى این فقیه جامع و صافی ضمیر، پاسخگویى به سؤالات مهم و حساسى از فقه و کلام شیعى و نیز نگارش کتاب ارزشمندى درباره مهدویّت را که منتخب الاثر نام گرفت، به ایشان واگذار کردند . کتاب نفیس منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر که در ده فصل و صد باب در سال 1373 قمري در پاسخ به مدعيان مهدويت و شبهاتي كه از سوي معاندين و دشمنان تشيع القاء شده بود تأليف گرديده است، از آثار ماندگار و شاهکارهای علمی این مرجعِ دلداده ی امام زمان ارواحنافداه است که خلأ مبحث بسیار مهم امامت را از مجامع علمی دنیای اسلام مرتفع نمودند.
- مجموعه ی گرانسنگ «لمحات فی الکتاب و الحدیث و المذهب» یکی دیگر از آثار نفیس حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی می باشد که مشتمل بر 23 رساله فقهی اعتقادی از ایشان به زبان عربی است که از گنجینه های علمی شیعه بشمار می رود.
- معظم له با وجود آنکه منادی عرفان حقیقی و مروج و شاگرد برجسته و پر افتخار مکتب امام صادق علیه السلام محسوب می شوند، زمانی که در مجالی کوتاه از شخصیت با عظمتشان تجلیل می شود ، در ابتدا همگان را به یاد و راه و منش امام زمان ارواحنافداه توجه می دهند و با کمال تواضع و فروتنی می فرمایند: «از اظهار لطفی که برایمان به وجود آمد تشکر می کنم،این امور برای ما اسباب خجلت شد و امیدوارم همه مورد توجه امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف باشیم».
- زهد، تقوى، اخلاص، قناعت، توکل، سعه صدر، صراحت لهجه و امر به معروف و نهى از منکر، از ویژگى هاى مهم روحى اخلاقى این فقیه وارسته است .
- دفاع جانانه ی ایشان از غربت امیرمؤمنان علی علیه السلام و شهادت مظلومانه حضرت زهرا سلام الله علیها و آل الله و احیای شعائر فاطمیه و حسینیه و پشتیبانی های بی دریغشان از برپایی باشکوه دهه های فرخنده ی مهدویه و غدیریه برگ زرینی از ارادت خالصانه ی این زعیم عالیمقام به ساحت مقدس آل الله است .
- این فقیه جامع، عالمی ادیب و خلاق می باشند و از لطافت روحی و ذوق وافری برخوردارند که دیوان اشعار متعددی در مدح و مرثیه اهل بیت علیهم السلام از ایشان به یادگار مانده است . اشعار ماندگار ایشان که بر کتیبه های ضریح مطهر حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها منقش و مزین گردیده است ، قلب هر عاشق و شیفته ی ولایت را به خود می خواند و این یادگارهای ماندگار نشان دهنده ی آن است که این لطف الله و هدیه ی الهی به شیعیان ، همواره مورد عنایت ویژه ی کریمه اهل بیت حضرت فاطمه معصومه علیهم السلام می باشند.
- همنشینی این عالم ربانی با اقشار مختلف مردم خصوصاً فقرا ، و تبسم ملیح و تواضع حیرت انگیز و سبقت در سلام در دیدارهای با مراجعه کنندگان، چهره ی نورانی ایشان را بسان پدری مهربان جلوه داده است که همگان بر این امر اذعان دارند که نقطه بارز شخصیت اجتماعی و اخلاقی آن عالم ربانی مردمی بودن و با مردم زیستن ایشان است.
- این فقیه خستگی ناپذیر که در حقیقت شناسنامه ی حوزه فرهیخته ی علمیه قم بشمار می آیند، استاد بزرگ اخلاص و تواضع می باشند که نگاهی باطن بین و جامع الاطراف نسبت به مسائل جهان اسلام دارند.
- از امتیازات ویژه ی این عالم ربانی هوشیاری و بیداری و موضعگیری های مدبرانه ی ایشان در رابطه با مسائل روز است. معظم له در عین آنکه ، عالمی زاهد و عارفی پرهیزگار می باشند، هیچ گاه از مسائل و حوادثی که در جهان اسلام پدید می آید بی اطلاع نبوده و با روشن بینی منحصر بفرد خویش امور را رصد و اداره می کنند.
- ایشان به مصداق حدیث شریف اتقوا فراسة المؤمن فانه ینظر بنورالله 4مسائل را با نور الهی درک می کنند و موضع گیری های حکیمانه ی ایشان در سایه ی همین درک صحیح و عالمانه و آگاهانه چراغ راه شاگردان و ارادتمندان و مقلدان ایشان بوده و برای اهل سیاست اطلاعات بین المللی و تحلیل های سیاسی ایشان جای بسی شگفتی دارد.
- چهره ی درخشان خورشید شیخ الفقهاء در نهضت انقلاب اسلامی ایران و پشتیبانی از مملکت امام زمان ارواحنافداه و حرمت نهادن به امام و رهبری بر کسی پوشیده نیست و جای سخنی باقی نمی گذارد. دلسوزی ها و راهنمایی های مشفقانه ی معظم له به مسئولین نظام و نصایح و دعای خیر ایشان برای رفع مشکلات مردم، دری بسوی حقیقتی انکار ناپذیر می گشاید که قلب مبارک این عالم ربانی برای تعالی جامعه اسلامی می تپد و همواره دغدغه ی احیای مدینه ی فاضله را در ذهن مبارکشان می پروراند.
- سخن کوتاه می کنم ، چرا که حقیقتاً قطره را یارای وصف دریای پرفیض علم و فقاهت حضرت شیخ الفقهای عصر نیست. امید است که بتوانیم در عمل قدردان مقام منیع مرجعیت شیعه باشیم و در مسیر نورانی آنان حرکت کنیم.
امیری سوادکوهی ـ قم المقدسه
29 ربیع الثانی 1437 ه.ق
____________
1 . سفينة البحار، ج2 ص220
2 . کشف الغمه، ج ۳، ص ۳۲۱٫
3 . ابواب الهدي، مقدّمه، ص ۲۷، طلب المعارف من غير طريقنا اهل البيت مساوق لانكارهم
4 . بحار الانوار، ج68، ص 307