حجت الاسلام والمسلمین امیری سوادکوهی در کتاب اتمام حجّت در بررسی شخصیت با عظمت حضرت مولی الموحدین امیرالمؤمنین علی علیه السلام، حقانیت آن حضرت را در آیه به آِیه ی قرآن کریم ، بر اساس روایات معتبر نزد شیعه و سنی تبیین و مورد بررسی قرار داده است. بخش نخست اتمام حجّت خدای متعال در سوره بقره که در این اثر علمی تشریح شده است، بدین شرح می باشد:

متّقین در قرآن : شیعیان امیرالمؤمنین علی علیه السلام

*«ذلِكَ الكِتابُ لا رَيبَ فيه هدي للمتقين» 1

اين است كتابى كه در [حقانيت‏] آن هيچ ترديدى نيست [و] مايه هدايت تقواپيشگان است.

ششمین پیشوای مسلمانان جهان حضرت امام جعفر صادق علیه السلام درباره سخن خدای متعال «ذلِكَ الكِتابُ لا رَيبَ فيه هدي للمتقين» فرمودند : مقصود از كتاب علي است كه هيچ شكي در آن نيست كه راهنماي پرهيزگاران است . و نيز منظور از متقين تنها شيعيان علي هستند.  2

پرهیز گاران در قرآن : شیعیان امیرالمؤمنین علی علیه السلام

*« الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ وَيُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَمِمَّا رَزَقْناهُمْ يُنْفِقُونَ »  3

آنان كه به غيب ايمان مى‏آورند ، و نماز را بر پا مى‏ دارند ، و از آنچه به ايشان روزى داده‏ايم انفاق مى‏كنند.

(پرهيزكاران) كسانى هستند كه به غيب(رجعت و قيامت و قيام قائم آل محمّد علیهم السلام است)4ايمان مى‏ آورند; و نماز را برپا مى‏ دارند; و از تمام نعمتها و مواهبى كه به آنان روزى داده‏ ايم ، انفاق مى ‏كنند.

رستگاران در قرآن : شیعیان امیرالمؤمنین علی علیه السلام

*أُولئِكَ عَلَى‏ هُدىً مِنْ رَبِّهِمْ وَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ » 5

آنان بر طريق هدايت پروردگارشانند ، و آنان رستگارانند.

حافظ حاکم حسکانی از علما و بزرگان عامّه (اهل تسنن) که حنفی مسلک است در کتاب شواهد التنزیل به استناد فرمایش امیرالمؤمنین علی علیه السلام می نویسد که ایشان فرمودند: روزی سلمان با من به سخن نشست که یا ابا الحسن کمتر موردی پیش می آمد که من و تو با هم نزد رسول الله صلی الله علیه و آله حاضر شویم و حضرت نفرماید: ای سلمان این مرد ( علی علیه السلام) و حزبش(شیعیانش) رستگاران روز قیامت اند. 6

ایمان آورندگان واقعی به خدا : شیعیان امیرالمؤمنین علی علیه السلام

*« يُخادِعُونَ اللّهَ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَمَا يَخْدَعُونَ إِلاَّ أَنْفُسَهُمْ وَمَا يَشْعُرُونَ » 7

« مى‏ خواهند خدا و مؤمنان را فريب دهند; در حالى كه جز خودشان را فريب نمى‏ دهند; (اما) نمى‏ فهمند.»

رئیس مذهب حقه شیعه ، صادق آل محمّد علیهم السلام در تفسير اين آيه فرمودند : منظور از كساني كه ايمان آوردند ، آنهايي هستند كه آقا و مولايشان اميرالمومنين علی علیه السلام است . 8

*« وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ آمِنُوا كَمَا آمَنَ النَّاسُ » 9

چون به آنان گفته شود كه شما نيز همانند ديگر مردمان ايمان بياوريد …

حافط حاکم حسکانی سنی مذهب در شواهد التنزیل استناد به سخنِ ابن عباس کرده و در این آیه می گوید: منظور از آمن الناس ، علی بن ابی طالب ، جعفر طیار ، حمزه ، سلمان ، ابوذر ، مقداد و حذیفة بن الیمان می باشد.

افراد با ایمان : امیرالمؤمنین علی علیه السلام و یاران و شیعیان آنحضرت هستند.

*« وَإِذَا لَقُوا الَّذِينَ آمَنُوْا قَالُوا آمَنَّا وَإِذَا خَلَوْا إِلَى‏ شَيَاطِينِهِمْ قَالُوا إِنَّا مَعَكُمْ إِنَّمَا نَحْنُ مُسْتَهْزِئُونَ »10

« و هنگامى كه افراد با ايمان را ملاقات مى‏ كنند ، و مى‏ گويند: «ما ايمان آورده‏ايم!» (ولى) هنگامى كه با شيطانهاى خود خلوت مى‏ كنند ، مى‏ گويند: «ما با شمائيم! ما فقط (آنها را) مسخره مى‏ كنيم!»

حاكم حسكاني از محمد بن حنفيه نقل نموده كه گويد : چون علي و سلمان و عمار و صهيب و مقداد و ابوذر داخل مدينه شدند و عبدالله ابي منافق و ياران او آن حضرت را مشاهده كردند ، عبدالله ابي نزديك اميرالمومنين آمد و گفت مرحبا آقا و سيد بني هاشم كسي كه پدر حسن و حسين و برادر و داماد و جانشين پيامبر است و جان و مال خود را براي او مي دهد . پس اميرالمومنين در پاسخ او فرمود : واي بر تو اي عبدالله ابي تو منافقي و من بر نفاق تو شهادت مي دهم .

عبدالله ابي گفت : چگونه چنين نسبتي  به من مي دهي در حالي كه به خدا سوگند من هم مثل شما و اصحاب شما اهل ايمان هستم . اميرالمومنين فرمود: مادرت به عزاي تو بنشيند ، تو جز منافق نيستي و چون علي خدمت رسول خدا آمد و قصه خود را با عبدالله ابي منافق بيان نمود آيات فوق از طرف خدای متعال نازل شد . يعني چون عبدالله ابي علي را ( كه مومن بود) ملاقات نمود گفت: ما ايمان به خدا و رسول و قرآن آورده ايم و چون با شيطان هايي مانند خود از منافقان خلوت نمود به آنها گفت ما در كفر و شرك با شما هستيم و تنها مي خواهيم علي و ياران او را مسخره كنيم و خدای متعال آنها را سرزنش مي كند و مي گويد خدا آنها را استهزا‌ء مي كند يعني خدای متعال در قيامت آنها را به جهت مسخره كردن علي و ياران او عقوبت خواهد كرد .  11

بشارت خدا به اميرالمومنين و اوصياي بعد از ايشان و شيعيان آنحضرت

*« وَبَشِّرِ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِيْ مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ » 12

« به كسانى كه ايمان آورده ، و كارهاى شايسته انجام داده ‏اند ، بشارت ده كه باغ هايى از بهشت براى آنهاست كه نهرها از زير درختانش جاري است »

در تفسير فرات كوفي آمده است كه منظور از كساني كه ايمان آورده اند اميرالمومنين و اوصياي بعد از ايشان و شيعيان ايشان هستند .13

عهدالله : پذیرفتن ربوبیت خدا و نبوت رسول خدا و ولایت امیرالمؤمنین علی علیهماالسلام

*« الَّذِينَ يَنْقُضُونَ عَهْدَ اللّهِ مِنْ بَعْدِ مِيثَاقِهِ وَيَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَيُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ أُوْلئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ »‌14

« فاسقان كسانى هستند كه پيمان خدا را ، پس از محكم ساختن آن ، مي شكنند; و پيوندهايى را كه خدا دستور داده برقرار سازند ، قطع نموده ، و در روى زمين فساد مي كنند; اينها زيانكارانند.»

فاسقان : آنهایی هستند که منکر ولایت و امامت امیرالمؤمنین علی علیه السلام هستند.

در کتاب نفیس بحار الانوار از پنجمین پیشوای مسلمانان جهان ، حضرت امام باقر علیه السلام آمده است كه مقصود از عهد الله عهدي است كه براي خدای متعال به ربوبيت ، براي رسول او به نبوت و براي علي علیه السلام به امامت و براي شيعيان آنها به دوستي و كرامت گرفته شده و منظور از يفسدون في الارض كساني اند كه انكار امامت علي و اولاد او را كرده اند .15

اسماء الهی : اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام

*« وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْماءَ كُلَّهَا ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلاَئِكَةِ فَقالَ أَنْبِئُونِي بِأَسْمَاءِ هؤُلاَءِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ » 16

« سپس علم اسماء ( علم اسرار آفرينش و نامگذارى موجودات) را همگى به آدم آموخت. بعد آنها را به فرشتگان عرضه داشت و فرمود: «اگر راست مى‏گوييد ، اسامى اينها را به من خبر دهيد»

امام صادق علیه السلام در تفسير اين آيه فرمود: به خدا سوگند ما اسماء الحسني و نامهاي نيك خدای متعال هستيم و خدای متعال هيچ عملي را از بندگان خود نمي پذيرد مگر با معرفت و ولايت ما . 17

توسل حضرت آدم ابوالبشر به نام امیرالمؤمنین و اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام

*« فَتَلَقَّى‏ آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَيْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ » 18

« سپس آدم از پروردگارش كلماتى دريافت داشت; (و با آنها توبه كرد.) و خدای متعال توبه او را پذيرفت; چرا كه خدای متعال توبه‏پذير و مهربان است. »

از ابن عباس نقل است كه گفت از رسول خدا صلی الله علیه و آله روايت شد كه آدم با چه كلماتي خدا را خواند و توبه كرد ؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: آدم ، خدا را به حق محمّد و علي و فاطمه و حسن و حسين خواند و از او در خواست توبه كرد و توبه اش پذيرفته شد .19

هادی در قرآن : امیرالمؤمنین علی علیه السلام

*« قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْهَا جَمِيعاً فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدىً فَمَنْ تَبِعَ هُدَايَ فَلاَ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ » 20

گفتيم: «همگى از آن ، فرود آييد! هرگاه هدايتى از طرف من براى شما آمد ، كسانى كه از آن پيروى كنند ، نه ترسى بر آنهاست ، و نه غمگين شوند.»

حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در تفسير اين آيه فرمودند : منظور از هدي در اين آيه علي بن ابي طالب عليه السلام است . 21

کافران و دروغگویان در قرآن : منکرین نبوت رسول خدا و ولایت امیرالمؤمنین علی علیهما السلام

*« وَالَّذِينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِآيَاتِنَا أُولئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ » 22

« و كسانى كه كافر شدند ، و آيات ما را دروغ پنداشتند اهل دوزخند، و هميشه در آن خواهند بود. »

درتفسير برهان ذيل اين آيه شریفه آمده است كه مقصود از آيات در اين آيه دلايل صدق پيامبر نسبت به گفته هايي است كه در مورد پيشينيان فرموده اند و نسبت به فضائلي است كه درباره حضرت صدیق اکبر و فاروق اعظم امير المؤمنين علی علیه السلام و امامان از فرزندان ايشان بيان كرده اند . 23

شرط بهشت : ولایت امیرالمؤمنین علی علیه السلام

علي بن ابراهيم از پدرش از ابن ابي عمير از سماعه از امام صادق علیه السلام نقل كرده كه آن حضرت درباره فرمایش خدای متعال :

« وَأَوْفُوا بِعَهْدِى أُوفِ بِعَهْدِكُمْ وَإِيَّايَ فَارْهَبُونِ »24فرمود : به ولايت اميرالمومنين علیه السلام وفا كنيد تا به پيمان شما وفا كنم يعني براي شما به بهشت وفا كنم . ( تفسير برهان 1/200 )

خبر دادن از ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام در قرآن

*« وَآمِنُوْا بِمَا أَنْزَلْتُ مُصَدِّقاً لِمَا مَعَكُمْ »25

« و به آنچه نازل كرده‏ا م ايمان بياوريد! كه نشانه‏ هاى آن ، با آنچه در كتابهاى شماست ، مطابقت دارد »

در تفسير برهان آمده است كه منظور از « به آنچه نازل كردم » آن چيزي است كه نازل شده در مورد ذكر نبوت پيامبر و خبر دادن به امامت حضرت علي و عترت ايشان است .

اوّلین رکوع کنندگان: رسول خدا و امیرالمؤمنین علی علیهما السلام

*« وَأَقِيمُوا الْصَّلاَةَ وَآتُوا الْزَّكَاةَ وَارْكَعُوا مَعَ الْرَّاكِعِينَ »26

و نماز را بپا داريد ، و زكات را بپردازيد ، و همراه ركوع كنندگان ركوع كنيد

موفق بن احمد و ابو نعيم اصفهانى باسناد خود از ابن عباس نقل كرده ‏اند كه اين آيه در خصوص پيغمبر صلى الله عليه و آله و على عليه السلام نازل شده و آنها اوّل كسى بودند كه نماز گزاردند و ركوع كردند .27

پی نوشت:

[1] . ‌بقره 3

[2] . تفسير عياشي و تفسير علي بن ابراهيم قمي جلد صفحه 130 و شواهد التنزيل جلد 1 صفحه67

[3] . بقره 4

[4] . تفسير برهان 1/124

[5] . بقره 6

[6] . شواهد التنزيل 1/68 ، ما نزل من القرآن في علي ، تاريخ دمشق 2/346

[7] . بقره 10

[8] . تفسير منسوب به امام عسكري ص 113 ، بحار الانوار 6/51

[9] . بقره 14

[10] بقره14

[11] . احقاق الحق 3/535

[12] . بقره 26

[13] . تفسير فرات كوفي ص 53 ، شواهد التنزيل 1/74

[14] . بقره 28

[15] . بحار 24/389

[16] . بقره 32

[17] . بحار الانوار 25/5

[18] . بقره 38

[19] . غايه المرام 1/394 ، فردوس الاخبار 3/151 و در المنثور 1/147

[20] . بقره 38

[21] . تفسير فرات ص 58 ، بحار الانوار 36/129

[22] . بقره 40

[23] . تفسير برهان 1/90

[24] . بقره 41

[25] . بقره 42

[26] . بقره 43

[27] . غاية المرام باب 176 و همچنين در كتب شواهد التنزيل 1/85 ، مناقب ابن شهر آشوب 2/13 و خصايص الوحي المبين ص 239 هم اين نقل آمده است.